Aras Nehri’nin öbür yanı, yani Ermenistan sınırları içerisinde bulunan ovalık kısma ise “Sahat Çukuru” (Sa’ad Çukuru) denilmektedir. Sahat Çukuru da yıllarca Türklerin barındığı eski Türk yurdudur. Sahat Çukuru ismi XIV yüzyılda yaşamış Türkmenistan beylerinden Sa’ad’tan gelmedir. Aras’ın bu yanı ve öbür yanı Türklerin meskeni durumundaydı.
Ağrı dağı ve Alagöz dağları arasındaki geniş ovalık bölgeyi Aras nehri ikiye ayırmaktadır. Sürmeli Çukuru ve Sahat Çukuru yerleşim yerinde yaşayan Türkler aynı kaderi paylaşmıştır.
1918 yılının Mart-Nisan aylarında Azerbaycanlıların toplu olarak katledilmesine kadar 1828-1832, 1877-1878, 1905-1907 ve 1915-1917. yıllarda da on binlerce insanımız Ermeniler tarafından öldürülmüştü. Bu kanlı olayların 1918-1920′de kısmen, 1958-1953 ve 1988-1994 yıllarında da tekrarlandığına yakın tarihimiz şahittir. Bugün Azerbaycan topraklarının %20′si Ermenistan devleti tarafından işgal edilmiş, 1 milyondan fazla yurttaşımız ise kaçkın yani ‘mecburi göçmen’ durumuna düşmüştür. Sadece 1905-1907 yıllarında Bakü, Tiflis, İrevan (Erivan), Gence, Nahçıvan, Karabağ ve Zengezur’da binlerce insan öldürülmüş, şehir ve köyler yakılmıştır. Sadece o zamanki Şuşa, Cavanşir, Cebrayıl ve Zengezur kazalarında 75, Erivan ve Gence gubernalarında 200′den fazla köy, kasaba yerle bir edilmiştir.1918 yılının mart-nisan aylarındaki kanlı olaylar ise Azerbaycan tarihinin en kanlı sayfalarındandır. Bakû, Şamahı, Kuba, Muğan,Lenkeran, Nahçıvan, Zengezur’da 60 binden çok insanımız öldürülmüş, on binlerce insan ise vatanlarından kovulmuştur. Bakû’da 30 binden fazla kişi özel yöntemlerle zalimcesine katledilmiştir.Şamahı’da 58 köy yakılmış-yıkılmış, 7 bin civarında insan – onlardan 1653 kadın, 965 çocuk- öldürülmüştür. Kuba’nın 122 Müslüman köyü mahvedilmiştir. Karabağ’ın dağlık bölgelerinde 150′den fazla, Zengezur’da 115 köy yerle bir edilmiş, bütün ahalisi öldürülmüştür. Erivan gubernasında 211, Kars’ta 92 köy yıkılmış, 132 bin Azerbaycan Türkü yok edilmiştir. 1916′da Erivan’ın 375 bin olan Azerbaycan türkü nüfusunun 1922′de toplam 70 bini hayatta kalmıştır. Bu 305 bin nüfusun büyük bir kısmı Ermeniler tarafından mahvedilmiştir.Lenin ve Stalin’in imzaladıkları 13 sayılı dekret’le S.Şaumyan’a Azerbaycan’ı Sovyetleştirmek karşılığında ‘Büyük Ermenistan’ hayallerini gerçekleştirmek izni verilmiş, Şaumyan ve yandaşlarının türettikleri kanlı cinayetlere, Sovyetleşme yolunda atılan önemli adımlar sanılarak göz yumulmuştur. Sovyet tarihçileri ise 1918′deki kanlı Nevruz bayramını gelecek nesillerden saklamak için, Komünist Partisi’nin emriyle bu ‘bayram’ günlerindeki olayları ‘iç savaş’ adlandırmıştı.
Iğdır’da Ermenilerin yaptıkları zulümlerin ve katliamların büyük kanıtları mevcuttur. 1980 li yıllarda bölgemizde yaptığım araştırmalarda Ermeni katliamlarını gören şahitleri bizzat dinledim. Ermeniler, ani baskınlarla silahsız bulunan insanlarımıza saldırmışlar, toplu katliamlar yapmışlardır. Bayraktutan Köyünde Ağa ÇELİK samanlığına çoluk çocuğu doldurarak yakmışlardır.
Hakmehmet köyünde Uzun Hasan kuyusuna erkeklerin kafalarını keserek, kurşunlayarak 95 masum Türkü, kurban bayramı arifesinde Türklerin kurban bayramını kutluyoruz diyerek öldürerek doldurmuşlar. Oba köyünde köyün erkeklerini bir dama toplayarak ateş vererek yakmışlardır. Küllük köyünde Yakup GÜREL kuyusuna diri diri insanlarımızı üst üste doldurarak öldürmüşler. Kadıkışlak ve Necafali köylerinde çoluk çocuğu Balahana denilen iki katlı kerpiçten eve toplayarak yakmışlardır. Koçkıran köyünde kestikleri Türklerin kanları caminin havuzunu doldurmuştur. Gedikli köyünde bir eve doldurulan insanlarımız diri diri yakılmışlardır.Toplu katliam yapılan yerlerden 1/ 2 Mart 1986 Yılında Oba Köyünde ulusal basın önünde kazı yapılmış ve 90 Türk’e ait kafatası ve kemikler çıkarılmıştır.Tuzluca ilçesine bağlı Gedikli/Tavusgün köyü toplu mezar kazısı 27 Mayıs 2003 tarihinde Türk ve yabancı bilim adamı ve basın mensupları önünde gerçekleştirildi. Kazı sırasında 150 Türk’e ait kafatası ve kemikler bulunmuştur.Iğdır’da 5–7 Ekim 1999 tarihlerinde düzenlenen “21.Yüzyıla Girerken Tarihe Dostça Bakış: Türk-Ermeni İlişkileri Uluslar arası Sempozyumu” çerçevesinde Hakmehmet Köyünde gerçekleştirilen kazı çalışmalarına 6 Ekim’de başlanmış ve çalışma şartlarının güçlüğü nedeniyle kazı 7 Ekim’de de sürdürülmüştür. Türk ve yabancı basın mensupları ile İtalyan Tarih Bilimci Prof. Dr. Stefeno TRİNKHESE, Avusturyalı Tarih Bilimci Prof, Dr. Eric FAYCIL ve BCC Televizyonu’nun da bizzat katılımıyla toplu mezar kazısı iki gün sürmüş, 83 kişiye ait kafatası ve iskelet kemikleri çıkarılmıştır.1918 yılının kanlı mart-nisan olayları ilk kez 15 Temmuz 1918′de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Dışişleri Bakanı Memmet Hesen Hacınski tarafından meclis gündemine getirilmiş, Gence’de milletvekili Elekber Bey Hasmemmedov’un başkanlığı ile Fevkalade İstintak Komisyonu oluşturulmuş, bu komisyon Bakû, Şamahı, Guba, Göyçay, Şuşa, Kürdemir, Zengezur vb yerlerde Ermeni cinayetleriyle ilgili zengin malzeme toplamıştır. 1919-1920. yıllarda 31 Mart-Milli Matem Günü olarak resmen anılmıştır. 78 yıl sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı H.Aliyev’in 26 Mart 1998 tarihli fermanıyla, 31 Mart-Azerbaycanlıların Soykırım Günü olarak ikinci kez resmen kabul edilmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi de 31 Mart 1998 tarihli özel toplantısıyla 31 Mart- Azerbaycanlıların Soykırımı Günü hakkında beyanat vermiştir. Katliamlarda şehit olan Azerbaycan Türklerini rahmetle anıyoruz.
Ziya Zakir ACAR
Ağrı dağı ve Alagöz dağları arasındaki geniş ovalık bölgeyi Aras nehri ikiye ayırmaktadır. Sürmeli Çukuru ve Sahat Çukuru yerleşim yerinde yaşayan Türkler aynı kaderi paylaşmıştır.
1918 yılının Mart-Nisan aylarında Azerbaycanlıların toplu olarak katledilmesine kadar 1828-1832, 1877-1878, 1905-1907 ve 1915-1917. yıllarda da on binlerce insanımız Ermeniler tarafından öldürülmüştü. Bu kanlı olayların 1918-1920′de kısmen, 1958-1953 ve 1988-1994 yıllarında da tekrarlandığına yakın tarihimiz şahittir. Bugün Azerbaycan topraklarının %20′si Ermenistan devleti tarafından işgal edilmiş, 1 milyondan fazla yurttaşımız ise kaçkın yani ‘mecburi göçmen’ durumuna düşmüştür. Sadece 1905-1907 yıllarında Bakü, Tiflis, İrevan (Erivan), Gence, Nahçıvan, Karabağ ve Zengezur’da binlerce insan öldürülmüş, şehir ve köyler yakılmıştır. Sadece o zamanki Şuşa, Cavanşir, Cebrayıl ve Zengezur kazalarında 75, Erivan ve Gence gubernalarında 200′den fazla köy, kasaba yerle bir edilmiştir.1918 yılının mart-nisan aylarındaki kanlı olaylar ise Azerbaycan tarihinin en kanlı sayfalarındandır. Bakû, Şamahı, Kuba, Muğan,Lenkeran, Nahçıvan, Zengezur’da 60 binden çok insanımız öldürülmüş, on binlerce insan ise vatanlarından kovulmuştur. Bakû’da 30 binden fazla kişi özel yöntemlerle zalimcesine katledilmiştir.Şamahı’da 58 köy yakılmış-yıkılmış, 7 bin civarında insan – onlardan 1653 kadın, 965 çocuk- öldürülmüştür. Kuba’nın 122 Müslüman köyü mahvedilmiştir. Karabağ’ın dağlık bölgelerinde 150′den fazla, Zengezur’da 115 köy yerle bir edilmiş, bütün ahalisi öldürülmüştür. Erivan gubernasında 211, Kars’ta 92 köy yıkılmış, 132 bin Azerbaycan Türkü yok edilmiştir. 1916′da Erivan’ın 375 bin olan Azerbaycan türkü nüfusunun 1922′de toplam 70 bini hayatta kalmıştır. Bu 305 bin nüfusun büyük bir kısmı Ermeniler tarafından mahvedilmiştir.Lenin ve Stalin’in imzaladıkları 13 sayılı dekret’le S.Şaumyan’a Azerbaycan’ı Sovyetleştirmek karşılığında ‘Büyük Ermenistan’ hayallerini gerçekleştirmek izni verilmiş, Şaumyan ve yandaşlarının türettikleri kanlı cinayetlere, Sovyetleşme yolunda atılan önemli adımlar sanılarak göz yumulmuştur. Sovyet tarihçileri ise 1918′deki kanlı Nevruz bayramını gelecek nesillerden saklamak için, Komünist Partisi’nin emriyle bu ‘bayram’ günlerindeki olayları ‘iç savaş’ adlandırmıştı.
Iğdır’da Ermenilerin yaptıkları zulümlerin ve katliamların büyük kanıtları mevcuttur. 1980 li yıllarda bölgemizde yaptığım araştırmalarda Ermeni katliamlarını gören şahitleri bizzat dinledim. Ermeniler, ani baskınlarla silahsız bulunan insanlarımıza saldırmışlar, toplu katliamlar yapmışlardır. Bayraktutan Köyünde Ağa ÇELİK samanlığına çoluk çocuğu doldurarak yakmışlardır.
Hakmehmet köyünde Uzun Hasan kuyusuna erkeklerin kafalarını keserek, kurşunlayarak 95 masum Türkü, kurban bayramı arifesinde Türklerin kurban bayramını kutluyoruz diyerek öldürerek doldurmuşlar. Oba köyünde köyün erkeklerini bir dama toplayarak ateş vererek yakmışlardır. Küllük köyünde Yakup GÜREL kuyusuna diri diri insanlarımızı üst üste doldurarak öldürmüşler. Kadıkışlak ve Necafali köylerinde çoluk çocuğu Balahana denilen iki katlı kerpiçten eve toplayarak yakmışlardır. Koçkıran köyünde kestikleri Türklerin kanları caminin havuzunu doldurmuştur. Gedikli köyünde bir eve doldurulan insanlarımız diri diri yakılmışlardır.Toplu katliam yapılan yerlerden 1/ 2 Mart 1986 Yılında Oba Köyünde ulusal basın önünde kazı yapılmış ve 90 Türk’e ait kafatası ve kemikler çıkarılmıştır.Tuzluca ilçesine bağlı Gedikli/Tavusgün köyü toplu mezar kazısı 27 Mayıs 2003 tarihinde Türk ve yabancı bilim adamı ve basın mensupları önünde gerçekleştirildi. Kazı sırasında 150 Türk’e ait kafatası ve kemikler bulunmuştur.Iğdır’da 5–7 Ekim 1999 tarihlerinde düzenlenen “21.Yüzyıla Girerken Tarihe Dostça Bakış: Türk-Ermeni İlişkileri Uluslar arası Sempozyumu” çerçevesinde Hakmehmet Köyünde gerçekleştirilen kazı çalışmalarına 6 Ekim’de başlanmış ve çalışma şartlarının güçlüğü nedeniyle kazı 7 Ekim’de de sürdürülmüştür. Türk ve yabancı basın mensupları ile İtalyan Tarih Bilimci Prof. Dr. Stefeno TRİNKHESE, Avusturyalı Tarih Bilimci Prof, Dr. Eric FAYCIL ve BCC Televizyonu’nun da bizzat katılımıyla toplu mezar kazısı iki gün sürmüş, 83 kişiye ait kafatası ve iskelet kemikleri çıkarılmıştır.1918 yılının kanlı mart-nisan olayları ilk kez 15 Temmuz 1918′de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Dışişleri Bakanı Memmet Hesen Hacınski tarafından meclis gündemine getirilmiş, Gence’de milletvekili Elekber Bey Hasmemmedov’un başkanlığı ile Fevkalade İstintak Komisyonu oluşturulmuş, bu komisyon Bakû, Şamahı, Guba, Göyçay, Şuşa, Kürdemir, Zengezur vb yerlerde Ermeni cinayetleriyle ilgili zengin malzeme toplamıştır. 1919-1920. yıllarda 31 Mart-Milli Matem Günü olarak resmen anılmıştır. 78 yıl sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı H.Aliyev’in 26 Mart 1998 tarihli fermanıyla, 31 Mart-Azerbaycanlıların Soykırım Günü olarak ikinci kez resmen kabul edilmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi de 31 Mart 1998 tarihli özel toplantısıyla 31 Mart- Azerbaycanlıların Soykırımı Günü hakkında beyanat vermiştir. Katliamlarda şehit olan Azerbaycan Türklerini rahmetle anıyoruz.
Ziya Zakir ACAR
