Ermənilər şimaldakı havadarlarının köməyilə sanki yüz il öncə bunu bilirlərmiş. Və ona görə də öncə Azərbaycan torpağı olan Irəvan xanlığında kiçiçik bir Ermənistan (9,7 min kv.km) yaratdıb tədricən bu əraziləri böyüdərək 29,8 min kv.km-ə çatdırdılar.
Çar Rusiyası dağıldıqdan sonra da ermənilərin məkrli niyyətləri davam etdirildi. Öncə Zəngəzur və Göyçə mahalları, sonra isə Qaraqoyunlu dərəsi Ermənistan SSR-yə verildi. Bundan ürəyi soyumayan ermənilər 1923-cü ildə Kremlin dəstəyilə Azərbaycan ərazisində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılmasına nail oldular. Tarixi saxtalaşdırmaq, təhrif etmək və Azərbaycan torpaqlarının özəli adlarını dəyişdirərək Ermənistanı monoetnik dövlətə çevirmək ermənilərin işğalçılıq siyasətinin tərkib hissəsi idi. Məhz bu üsulla 1935-1989-cu illərdə Ermənistanda minlərlə türk toponimi xəritələrdən silinib. 1985-ci ildə Mихаил Qorbaçov Sovetlər Ittifaqının rəhbəri seçildikdən sonra onun rəğbətindən istifadə edən ermənilər “Böyuk Ermənistan” yaratmaq iddialarını daha da fəallaşdırdılar. 1988-1992-ci illərdə Ermənistan ərazisindən azərbaycanlılara qarşı son etnik təmizləmə siyasəti misilsiz bir qəddarlıq və vəhşiliklə həyata keçirildi, 250 min soydaşımız öz ata-baba yurdlarından qovularaq qaçqına çevrildi. Sonrakı illərdə isə Azərbaycanın ərazisində olan daha 7 rayonumuz və bütövlükdə Dağlıq Qarabağ Ermənistan silahlı qüvvələrinin əlinə keçdi. Bu müharibənin ən qanlı faciəsi isə Xocalı şəhəriндя oldu. Rusların 666-cı аlayı bu şəhəri bir gecədə darmadağın etdi, nəticədə isə 613 nəfər dinc əhali vəhşicəsinə qətlə yetirildi, 150 nəfər itkin düşdü. Bu qanlı faciədə 1000 nəfər dinc sakin müxtəlif dərəcədə şikəst oldu, 1275 nəfər qoca, qadın və uşaq isə əsir aparılaraq dəhşətli təhqirlərə məruz qaldı.
1994-cü ildə bağlanan sülh sazişinə baxmayaraq 15 ilə yaxındır ki, Azərbaycan sərhədlərini qoruyan oğullarımız erməni snayperlərinin açdıqları atəşlər nəticəsində həyatlarını itirir və bu günahsız qətllərin nə vaxtadək davam edəcəyini isə heç kəs bilmir. Hətta, Avropanın titullu təşkilatı hesab edilən ATƏT də Fransa, Rusiya və ABŞ-ın həmsədrliyi ilə bu münaqişəni dinc yolla həll etməyə çalışsa da, müsbət nəticəyə nail ola bilmirlər. Nəticədə isə öz ev-eşiyindən didərgin düşüb həm mənəvi, həm də maddi ziyan çəkən qaçqınlar indi də özlərinin qaçqınlıq həyatlarını yaşayırlar. Yaşayırlar deməklə, məsələni bir az yumşaltmağa çalışdıq, ancaq hər bir insan özünü o qaçqın və məcburi köçkünlərin yerinə qoyanda hiss edir ki, böyüyüb boya-başa çatdığı el-obanı itirmək çox çətin imiş.
Təbii ki, yenicə ağrı-acılı müharibə şəraitindən çıxıb bir az özünə gələn Azərbaycan dövləti öz soydaşlarını taleyin hökmünə buraxmadı. Onlara yiyə durdu, nə qədər çətin olsa da onlara daldalanmaq yeri verdi. Məktəbлярин, uşaq baxçalarının kiçik otaqları onlara bir təskinlik gətirdi. Və həyat zaman-zaman beləcə davam etdi. İllər ötdükcə, hiss@ĀĀ@ki, bir milyon qaçqını ilk növbədə yerləşdirmək, yedirtmək, sonradan isə onların kommunal, social, səhiiyə və təhsil problemlərinin həll edilməsi heç də asan deyilmiş. Yaxşı ki, Tanrı Azərbaycanın qismətinə yerüstü və yeraltı sərvətləri bəxş etdiyindən gec də olsa, onların minimum yaşayış səviyyələri nizamlandı. Иndi tam əminliklə demək olar ki, Azərbaycanda heç bir qaşqın дцшярэяси qalmayıb. Bu işin icrasını öz öhdəsinə götürən Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin Иşləri üzrə Dövlət Komitəsi ютян 16 ildə xeyli mütərəqqi iş görüb. Xatırladaq ki, Azərbaycan hökuməti qaçqın və məcburi köçkünlər üçün 2 milyard dollar, Beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən bu sahəyə 759 milyon dollar vəsait xərcləyib. Son illər ərzində bütün vəsaitlər hesabına qaçqın və məcburi köçkünlər üçün 49 qəsəbə və 15713 evdən ibarət 872 min kvadratmetr mənzil sahəsi tikilib istifadəyə verilib. Bundan əlavə ötən dövr ərzində 106 məktəb tikilib məcburi köçkünlərin istifadəsinə verilib.
Haşiyə: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikası ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal edilmiş ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir.
Bunlar bir yana, qaçqın və məcburi köçkünlər yenə də öz ömürlərini yaşayırlar. Onların həyatlarında, gündəlik qayğılarında, yaşayış səviyyələrində nələr dəyişib? İndi gəlin, bunları onların öz dilindən eşidək.
“Qayıtmaq istəyirik!!!
Bu fikirləri söhbət etdiyimiz bütün qaçqın və məcburi köçkünlərin dilindən eşitdik.
Ağdərədəки ev-eşiyinдян олан Abdul Əliyev bildirdi ki, düzdür, ilk vaxtlar qaçqınlıq dövründə vəziyyətimiz yaxşı deyildi. Ancaq zaman keçdikcə Azərbaycan dövlətinin köməyilə yaşayış tərzimiz düzəldi. Uşaqlarımız məktəbə gedib təhsil almağa başladı. Bütün bu, aspektlərə baxmayaraq bizə öz torpağımız lazımdır. Biz geri qayıtmaq istəyirik”.
Kəlbəcərdən “qovulan” Ələkbər Quliyev hazırda Şamaxı районунда ikimərtəbəli köhnə, damından su daman, zirzəmisi su ilə dolu olan bir məkanda yaşayır. “Burada bizim ailədən başqa 10 ailə yaşayır. Yaşayışımız elə də pis deyil. Məktəbliляря Heydər Əliyev Fondunun dəstəyilə pulsuz kitablar paylanılır. Lap burada qızıl teşt içində də yaşasaq da, doğulub boya-başa çatdığımız kəndimizi heç yer əvəz edə bilməz. Televiziya vasitəsilə eşidirik ki, Qarabağ probleminin həlli yollarında hansısa irəliləyiş var. Hətta, Türkiyə dövləti də bu işdə Azərbaycanın yanında olduğunu bildirir. Nəticədə nə olur, olsun, torpağımız geri qayıtmalıdır”.
Kəlbəcərdən gələn digər məcburi köçkün İsmayıı Həsənov isə barışığı tənzimləmək istəyən ATЯTИ daha çox suçladı: ”Onlar elə 1994-cü ildən bəri hər ay gəlib gedirlər. Bilmirəm, erməni diasporunun onlar xətirlərinə niyə dəymək istəmirlər? Yoxsa, onlardan qorxurlar? Bəlkə də qorxurlar. Düzdür, ermənilərin “Asala” kimi terror təşkilatları var və on illərdir ki, dünyada yaşayan türklərə qarşı terror fəaliyyətilə məşğul olublar. İndi ki, 21-ci əsrdir, sivil dünyada yaşayırıq. Heç ermənilər özlərinə sual veriblərmi ki, “Dağlıq Qarabağ”да erməni mənşəyi varmı? Elə dilotu yeyib deyirlər ki, Qarabağ bizimdir. Düzdür, Qarabağ indi onların əlindədir, rusların köməyilə işğal ediblər, ancaq bunun da bir həddi var, axı? Azərbaycan Türkiyə kimi dost və qardaş ölkələrin köməyilə Qarabağı ermənilərin əlindən alacaq. Buna varlığım kimi inanıram”.
Son söz əvəzi:
Hər şeyin sonu olduğu kimi bu erməni işğalının da bir sonu olacaq. Və o günün lap yaxında olduğuna биз дя inanırıq.
Babək Göyüş,
“Üç nöqtə” qəzetinin köşə yazarı
Çar Rusiyası dağıldıqdan sonra da ermənilərin məkrli niyyətləri davam etdirildi. Öncə Zəngəzur və Göyçə mahalları, sonra isə Qaraqoyunlu dərəsi Ermənistan SSR-yə verildi. Bundan ürəyi soyumayan ermənilər 1923-cü ildə Kremlin dəstəyilə Azərbaycan ərazisində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılmasına nail oldular. Tarixi saxtalaşdırmaq, təhrif etmək və Azərbaycan torpaqlarının özəli adlarını dəyişdirərək Ermənistanı monoetnik dövlətə çevirmək ermənilərin işğalçılıq siyasətinin tərkib hissəsi idi. Məhz bu üsulla 1935-1989-cu illərdə Ermənistanda minlərlə türk toponimi xəritələrdən silinib. 1985-ci ildə Mихаил Qorbaçov Sovetlər Ittifaqının rəhbəri seçildikdən sonra onun rəğbətindən istifadə edən ermənilər “Böyuk Ermənistan” yaratmaq iddialarını daha da fəallaşdırdılar. 1988-1992-ci illərdə Ermənistan ərazisindən azərbaycanlılara qarşı son etnik təmizləmə siyasəti misilsiz bir qəddarlıq və vəhşiliklə həyata keçirildi, 250 min soydaşımız öz ata-baba yurdlarından qovularaq qaçqına çevrildi. Sonrakı illərdə isə Azərbaycanın ərazisində olan daha 7 rayonumuz və bütövlükdə Dağlıq Qarabağ Ermənistan silahlı qüvvələrinin əlinə keçdi. Bu müharibənin ən qanlı faciəsi isə Xocalı şəhəriндя oldu. Rusların 666-cı аlayı bu şəhəri bir gecədə darmadağın etdi, nəticədə isə 613 nəfər dinc əhali vəhşicəsinə qətlə yetirildi, 150 nəfər itkin düşdü. Bu qanlı faciədə 1000 nəfər dinc sakin müxtəlif dərəcədə şikəst oldu, 1275 nəfər qoca, qadın və uşaq isə əsir aparılaraq dəhşətli təhqirlərə məruz qaldı.
1994-cü ildə bağlanan sülh sazişinə baxmayaraq 15 ilə yaxındır ki, Azərbaycan sərhədlərini qoruyan oğullarımız erməni snayperlərinin açdıqları atəşlər nəticəsində həyatlarını itirir və bu günahsız qətllərin nə vaxtadək davam edəcəyini isə heç kəs bilmir. Hətta, Avropanın titullu təşkilatı hesab edilən ATƏT də Fransa, Rusiya və ABŞ-ın həmsədrliyi ilə bu münaqişəni dinc yolla həll etməyə çalışsa da, müsbət nəticəyə nail ola bilmirlər. Nəticədə isə öz ev-eşiyindən didərgin düşüb həm mənəvi, həm də maddi ziyan çəkən qaçqınlar indi də özlərinin qaçqınlıq həyatlarını yaşayırlar. Yaşayırlar deməklə, məsələni bir az yumşaltmağa çalışdıq, ancaq hər bir insan özünü o qaçqın və məcburi köçkünlərin yerinə qoyanda hiss edir ki, böyüyüb boya-başa çatdığı el-obanı itirmək çox çətin imiş.
Təbii ki, yenicə ağrı-acılı müharibə şəraitindən çıxıb bir az özünə gələn Azərbaycan dövləti öz soydaşlarını taleyin hökmünə buraxmadı. Onlara yiyə durdu, nə qədər çətin olsa da onlara daldalanmaq yeri verdi. Məktəbлярин, uşaq baxçalarının kiçik otaqları onlara bir təskinlik gətirdi. Və həyat zaman-zaman beləcə davam etdi. İllər ötdükcə, hiss@ĀĀ@ki, bir milyon qaçqını ilk növbədə yerləşdirmək, yedirtmək, sonradan isə onların kommunal, social, səhiiyə və təhsil problemlərinin həll edilməsi heç də asan deyilmiş. Yaxşı ki, Tanrı Azərbaycanın qismətinə yerüstü və yeraltı sərvətləri bəxş etdiyindən gec də olsa, onların minimum yaşayış səviyyələri nizamlandı. Иndi tam əminliklə demək olar ki, Azərbaycanda heç bir qaşqın дцшярэяси qalmayıb. Bu işin icrasını öz öhdəsinə götürən Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin Иşləri üzrə Dövlət Komitəsi ютян 16 ildə xeyli mütərəqqi iş görüb. Xatırladaq ki, Azərbaycan hökuməti qaçqın və məcburi köçkünlər üçün 2 milyard dollar, Beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən bu sahəyə 759 milyon dollar vəsait xərcləyib. Son illər ərzində bütün vəsaitlər hesabına qaçqın və məcburi köçkünlər üçün 49 qəsəbə və 15713 evdən ibarət 872 min kvadratmetr mənzil sahəsi tikilib istifadəyə verilib. Bundan əlavə ötən dövr ərzində 106 məktəb tikilib məcburi köçkünlərin istifadəsinə verilib.
Haşiyə: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikası ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal edilmiş ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir.
Bunlar bir yana, qaçqın və məcburi köçkünlər yenə də öz ömürlərini yaşayırlar. Onların həyatlarında, gündəlik qayğılarında, yaşayış səviyyələrində nələr dəyişib? İndi gəlin, bunları onların öz dilindən eşidək.
“Qayıtmaq istəyirik!!!
Bu fikirləri söhbət etdiyimiz bütün qaçqın və məcburi köçkünlərin dilindən eşitdik.
Ağdərədəки ev-eşiyinдян олан Abdul Əliyev bildirdi ki, düzdür, ilk vaxtlar qaçqınlıq dövründə vəziyyətimiz yaxşı deyildi. Ancaq zaman keçdikcə Azərbaycan dövlətinin köməyilə yaşayış tərzimiz düzəldi. Uşaqlarımız məktəbə gedib təhsil almağa başladı. Bütün bu, aspektlərə baxmayaraq bizə öz torpağımız lazımdır. Biz geri qayıtmaq istəyirik”.
Kəlbəcərdən “qovulan” Ələkbər Quliyev hazırda Şamaxı районунда ikimərtəbəli köhnə, damından su daman, zirzəmisi su ilə dolu olan bir məkanda yaşayır. “Burada bizim ailədən başqa 10 ailə yaşayır. Yaşayışımız elə də pis deyil. Məktəbliляря Heydər Əliyev Fondunun dəstəyilə pulsuz kitablar paylanılır. Lap burada qızıl teşt içində də yaşasaq da, doğulub boya-başa çatdığımız kəndimizi heç yer əvəz edə bilməz. Televiziya vasitəsilə eşidirik ki, Qarabağ probleminin həlli yollarında hansısa irəliləyiş var. Hətta, Türkiyə dövləti də bu işdə Azərbaycanın yanında olduğunu bildirir. Nəticədə nə olur, olsun, torpağımız geri qayıtmalıdır”.
Kəlbəcərdən gələn digər məcburi köçkün İsmayıı Həsənov isə barışığı tənzimləmək istəyən ATЯTИ daha çox suçladı: ”Onlar elə 1994-cü ildən bəri hər ay gəlib gedirlər. Bilmirəm, erməni diasporunun onlar xətirlərinə niyə dəymək istəmirlər? Yoxsa, onlardan qorxurlar? Bəlkə də qorxurlar. Düzdür, ermənilərin “Asala” kimi terror təşkilatları var və on illərdir ki, dünyada yaşayan türklərə qarşı terror fəaliyyətilə məşğul olublar. İndi ki, 21-ci əsrdir, sivil dünyada yaşayırıq. Heç ermənilər özlərinə sual veriblərmi ki, “Dağlıq Qarabağ”да erməni mənşəyi varmı? Elə dilotu yeyib deyirlər ki, Qarabağ bizimdir. Düzdür, Qarabağ indi onların əlindədir, rusların köməyilə işğal ediblər, ancaq bunun da bir həddi var, axı? Azərbaycan Türkiyə kimi dost və qardaş ölkələrin köməyilə Qarabağı ermənilərin əlindən alacaq. Buna varlığım kimi inanıram”.
Son söz əvəzi:
Hər şeyin sonu olduğu kimi bu erməni işğalının da bir sonu olacaq. Və o günün lap yaxında olduğuna биз дя inanırıq.
Babək Göyüş,
“Üç nöqtə” qəzetinin köşə yazarı
