Tarım alanlarının , başta amacı ve yeteneği dışı olmak üzere, yanlış kullanılması , toprak ve su korumaya yönelik tarla içi önlemlerinin alınmamış olması gibi etkenler toprağın işlevini ve verimliliğini kaybetmesine neden olmaktadır. Verimsizleşen toprak üretim gücünü kaybeder. Toprağın mekanik etkilere dayanıklılığı azalır. Fiziksel özellikleri bozularak , su emme , iletme, havalanma yeteneği zayıflar. Su karşısında derhal dağılan balçıklaşan bir durum alır. Öte yandan toprağın yüzeyini örterek onu yağmur damlalarının darbe etkisinden koruyacak olan bitki örtüsü zayıflar , toprak çıplaklaşır.Bütün bu olumsuz koşullar altında, yağacak olan en basit bir sağanakta toprak erozyonu başlar. Tarım alanlarında eğim genellikle %0-10 arasında kabul edilmiş olup, toprak kültür bitkilerinin ihtiyacını karşılayacak kadar derindir. Taban suyu yaklaşık 1m'den daha aşağıdadır. Yüksek tarım arazilerinde ise taban suyu bulunmaz. Eğimi %10'dan daha fazla olan araziler toprak işlemeli tarım yapmaya uygun değildir. Buralar mera veya ormana tahsis edilmelidir. Aksi halde toprak erozyonu kaçınılmaz olur. Ya da çok zorunlu ise ancak arazi teraslanarak eğim azaltıldıktan veya diğer kültürel önlemler alındıktan sonra tarım yapılabilir.
Tarım alanları ve bu alanlarda erozyonun önlenmesine ilişkin bilgiler şöyle sıralanabilir:
Tarım alanları; genellikle toprağı işleyerek daha çok tek yıllık kültür bitkilerinin yetiştirildiği arazilerdir.
Toprağın her yıl ve sıkça işlenmesi nedeniyle çok ciddi bir erozyon tehlikesiyle karşı karşıyadırlar.
Özellikle eğimi fazla olan yerlerde erozyon riski çok yüksektir. Bu nedenle toprak ve su korumalı tarım yapılmalıdır.
Toprak ve su korumalı tarım için 'Arazi Kullanma Yeteneği Sınıfları'na göre toprak kullanma önlemleri alınmalıdır.
Arazi kullanma yetenek sınıfları toplam sekiz adet olup, bunlardan ilk dört sınıf (I., II., III., IV. Sınıf) toprak işlemeli tarıma elverişlidir.Geriye kalan V., VI., VII. Sınıf araziler mera ve orman için , VIII. Sınıf araziler ise ancak doğal orman ve yaban hayatının sürdürülmesi ya da çeşitli arazi ihtiyaçları için (yerleşim, turizm,sanayi)uygun olan alanlardır.Tarım arazilerinin yetenek sınıfı numaraları büyüdükçe alınması gerekli toprak koruma önlemleri artar.
Her yetenek sınıfı için öngörülen önlemler alınmadığı taktirde erozyon şiddetlenir.
Bunların dışında tarım topraklarının hatalı işlenmesi de erozyonu artırır. Hatalı toprak işleme;
1. Toprağa uygun olmayan alet kullanılması,
2. Toprağın sürekli aynı derinlikte işlenmesi,
3. Toprağın eğim doğrultusunda işlenmesi,
4. Toprağın tav dışında işlenmesi ,
5. Toprağın çok sık işlenmesi vb. dir.
Kış döneminde uzun süre toprak yüzeyinin çıplak (bitkisiz) bırakılması, özellikle hatalı toprak işleme ile birlikte, eğimli tarım alanlarında çok tehlikeli boyutta erozyona yol açar.
Tarım alanlarında sıkça meydana gelen erozyon çeşitleri;
1. Yağmur damlası erozyonu (Darbe etkisi)
2. Yüzey erozyonu (Tabaka erozyonu)
3. Oluk erozyonu (Parmak erozyonu) dur.
4. Oyuntu erozyonu (Yarıntı erozyonu) bu erozyon seyrek olmakla beraber bölgemizde genellikle tarlaların sulandığı zaman tahliye ye bakan kısmında tarlaya verilen suyun fazlasını tahliyeye aktarırken oluşan yarıklardır.
Tarım alanlarımız her yıl dikkat edilmediği için bu tür etkenlere maruz kalarak yok olmaktadır.Hızla artan ülke nüfusumuzun ihtiyaçlarını karşılayacak olan tarım alanlarımızın erozyona maruz kalarak yok olmasını önlemek için hızlı bir şekilde erozyonu önleme projelerinin hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Mehmet Ali BULUT Ziraat Mühendisleri Odası İl Temsilcisi
