Iğdır Üniversitesi, Iğdır Meslek Yüksekokulu Öğr.Gör. Sözer AKYILDIRIM, şnları kaydetti; Zengezur koridoru veya Nahçıvan Koridoru,2020 Dağlık Karabağ Savaşının Azerbaycan tarafından kazanılmasının ardından Azerbaycan ve Ermenistan arasından imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. Maddesi gereğince Azerbaycan ile onun bir parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında bağlantıyı kuracak olan koridordur. Bu koridor Azerbaycan’ı ulaşım yollarıyla Nahçıvan’a ve devamının da Türkiye ile birbirine bağlamayı hedeflemektedir. 44 günlük muharebesinde binlerce şehit veren ve galip gelen Azerbaycan ve onun büyük komutanı İlham Aliyev koridor hakkında şunları söylemiştir,” Zengezur tarihi Azerbaycan toprağıdır. Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur’a geri dönecektir. Ermenistan istese de istemese de Zengezur koridorunu uygulayacağız. Onlar isterse daha kolay çözeriz, istemezlerse zorla çözeriz. Daha önce ve savaş sırasında dediğim gibi ya gönüllü olarak toprağımızdan çekilin ya da sizi buna mecbur ederiz. Zengezur koridorunun kaderi de aynı olacak. Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur’a geri dönecektir “.
Bu çalışmada Zengezur Koridorunun geçmişi ve bugünü üzerinde durulmuştur.16 Mart 1921 yılında Türkiye ile Rusya arasında imzalanan Moskova Anlaşması ve daha sonra Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri tarafından imzalanan 13 Ekim 1921 Kars Anlaşması ile Zengezur’un, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne dahil olduğu bunun en büyük ispatıdır. Zengezur Azerbaycan toprağıdır ve her zamanda öyle kalacaktır. En önemlisi Türk Dünyası yıllar sonra Zengezur koridorunda yeniden birleşecektir.
Zengezur , bir zamanlar Müslüman Türk nüfusun yaşadığı tarihi Azerbaycan toprağı olsa da 1920’li yıllarda Sovyetler Birliği tarafından Ermenistan’a bağlandı ve bugünde Ermenistan sınırları içinde bulunuyor. Zengezur’un Ermenistan’a verilmesiyle Azerbaycan Nahçıvan’la kara yolu bağlantısını kaybetti. Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik(Sünik) adını taşıyor. Azerbaycan da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor. Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor. Zengezur koridoru projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyetine bağlamayı hedefleyen projenin adı. Daha geniş anlamda ise proje Azerbaycan’ı doğrudan Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor. Azerbaycan ve Ermenistan, projeye farklı yaklaşıyor. Zengezur Koridoru veya Nahçıvan Koridoru, 2020 Dağlık Karabağ Savaşının Azerbaycan tarafından kazanılmasının ardından Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. Maddesi gereğince Azerbaycan ile eksklav parçası olan koridordur. Koridorun güvenliği Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Sınır Muhafaza Servisi tarafından sağlanacaktır.
2020 yılındaki 2.Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir ateşkes anlaşmasıyla sona ermişti. Anlaşmanın 9. Maddesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü. Bu maddede,” Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyetinin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti eder” ifadelerine yer verildi. Metinde ayrıca,” Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyetini Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım bağlantılarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı. Azerbaycan bu madde ile iki ülkenin Zengezur koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürüyor. Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini ancak bu maddede Zengezur adının kullanılmadığı gibi Bakü’nün talep ettiği şekliyle bir koridor projesinden bahsedilmediğini belirtiyor.
Zengezur Koridoru, Orta Asya, Hazar Bölgesi, Azerbaycan ve Ermenistan’ı Türkiye’ye bağlayan sosyo-ekonomik, jeopolitik ve jeostratejik özelliklere sahiptir. Bu yüzden de koridor, Türkiye Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan arasındaki demiryolu ağını genişletecek ve bölgesel ticarete olumlu yansıyacaktır. Bu koridorun açılması aynı zamanda,” Doğu-Batı Koridoru”,
“Kuzey-Güney “Uluslararası Ulaşım Koridoru, Hazar Ulaştırma Ağını dahada güçlendirecektir. Hazardan Avrupa’ya uzanan petrol ve Gaz Boru Hattı Sisteminin işleyişini de kolaylaştıracaktır. Koridorun faaliyete geçmesi, halihazırda Avrupa Birliği, ABD, Rusya Federasyonu, Türk Cumhuriyetleri ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin enerji tedarik hatları için önemli rol oynayan bölgenin transit kapasitesini de artıracaktır.
Ermenistan’ın bu projeye olumlu yaklaşması gerekirken, maalesef ciddi direnişlerle karşılanmaktadır. Bu konuda Ermenistan’ın içinde bulunduğu siyasi çekişmeler önemli bir engel olarak görülmektedir. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyanın bu konudaki ılımlı tavrına karşın başını Serj Sarkisyan ve Robert Koçeryan’ın çektiği muhalefet, bu koridorun açılmasını” vatan hainliği” ile denk görmektedir. Ancak Ermenistan’ın içinde bulunduğu açmazlarında tesiri ile olsa gerek, bu koridorun açılacağı anlaşılmaktadır.
Ankara, Azerbaycan’ın talep ettiği Zengezur koridoru projesini savunuyor ve çok önemli buluyor. Proje Türkiye’nin doğrudan Azerbaycan’a ve Orta Asya’daki Türk cumhuriyetlerine açılması imkân olarak görülüyor. Türkiye ile Azerbaycan’ın 15 Temmuz’da imzaladıkları Şuşa Beyannamesi ile projeye yaklaşım, bir resmiyet kazanmış durumda. Bu antlaşmanın ilgili bölümünde şu ifadeler yer aldı.” Taraflar, Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştirten Azerbaycan Cumhuriyeti Batı rasyonlarıyla Azerbaycan Cumhuriyetinin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki koridorun (Zengezur Koridoru) açılmasının ve söz konusu koridorun devamı olarak Nahçıvan-Kars demiryolu inşaatının iki ülke arasındaki ulaştırma-iletişim ilişkilerinin yoğunlaştırılmasına önemli katkı sağlayacağını belirtirler.”Zengezur Koridorunun açılmasıyla birlikte İran-Ermenistan sınırının ortadan kalkacağı öngörülen konular arasında. İran sınırına paralel olarak inşa edileceği ileri sürülen koridorun; İran’ın Avrupa ile bağlantısını fiilen keseceği bu nedenle İran’ın Avrupa’ya ulaşmasının “en güvenli” yolu olan Kafkasları kaybedeceği ve Avrupa’ya ulaşmak için Türkiye ile Rusya’dan izin almak zorunda kalacağı ileri sürülüyor. Bu koridorun güvenliğinin Rusya tarafından sağlanacak olması nedeniyle Rus güçlerinin İran sınırına yerleşeceği de yine İranlı uzmanlar tarafından sıkça dikkat çekilen konulardan biri.
Yine bu kapsamda koridorun açılmasıyla birlikte İran’ın, Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlayan transit ülke olma özelliğini kaybedeceği bu durumun, İran’ın önemli coğrafi ve jeopolitik avantajlarından mahrum bırakacağı vurgulanıyor. Çünkü bu koridorun faaliyete geçmesi durumunda İran’a ihtiyaç duyulmadan Bakü ile Nahçıvan’ı birbirine bağlamak mümkün olacağı gibi Türkmen gazının Azerbaycan üzerinden Avrupa’ya taşınmasının da önü açılacak.
ZENGEZUR KORİDURUNDA GELİNEN SON DURUM
Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın, batı illeri ile Nahçıvan’ı birleştirecek, aynı zamanda Çin’den Orta Asya, Hazar Denizi, Kafkasya ve Türkiye’ye uzanan Orta Koridorun da güzergahlarından olacak. Azerbaycan, Zengezur Koridorundan geçecek kara ve demir yollarının inşaatını aralıksız sürdürüyor.
2. Karabağ Savaşı sonrasında 10 Kasım 2020’de Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya liderlerinin imzaladığı bildiriyle, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında kara ve demir yolu açılması mutabakatı sağlandı. Azerbaycan, savaşın ardından vakit kaybetmeden, kendi topraklarından Ermenistan sınırına uzanan kara ve demir yollarının yapımına başladı. Zengezur Koridoru güzergahının Azerbaycan topraklarındaki kısmında demir yolu çalışmaları hızla devam etse de Ermenistan bu hususta henüz adım atmadı.
Ermenistan’la olmaması halinde; alternatiflere güzergahlar üzerinde de çalışan Azerbaycan, ülkeyi İran üzerinden Nahçıvan’a bağlayacak kara ve demir yolu hatlarının yapımı hususunda Tahran yönetimiyle anlaştı.
İki ülke arasında imzalanan anlaşmalar gereği Aras Nehri üzerinde kara yolu ve demiryolu köprüleri inşa edilerek Nahçıvan’a hem bu ülke hem de İran üzerinden iki ulaşım alternatifine sahip olacak.
Horadiz-Ağbend hattının inşasını Azerbaycan Devlet Demir Yolları gerçekleştiriyor. Hattın yapımında Türk şirketleri de aktif yer alıyor.
110,4 kilometrelik hattın üzerinde 9 istasyon ile köprü, araç geçidi, tünel, drenaj borusu gibi yaklaşık 500 yapı bulunuyor.
Horadiz -Ağabend projelendirmenin yüzde 82’si, inşaat çalışmalarının ise yüzde 45’i tamamlanarak 69.7 kilometrelik ray döşendi. Hattın her iki kısmındaki 30’ar metre alan mayınlardan temizlendi.
Ermenilerin işgal döneminde döşediği mayınların ve zor arazi koşullarının yapımında birtakım zorluklara neden olan hattın 2025’te tamamlanması öngörülüyor. Kara yolunun yüzde 80’ninden fazlası tamamlandı.
Demir yoluna paralel olarak Azerbaycan, Horadiz’den, Ağabend kasabasına 123.5 kilometrelik yeni karayolu inşa ediliyor.
Azerbaycan Otoyolları Devlet Ajansının koordinesinde gerçekleştirilen inşaatı Türk şirketleri hayata geçiriyor.
Bazı bölümleri 4, bazı bölümleri ise 6 şeritli olan kara yolunun üzerinde 58 alt geçit,27 köprü ve 3 tünel bulunuyor. Kara yolunun yüzde 80’inden fazlası tamamlandı.
Türkiye ile Azerbaycan arasında yeni bağlantı: Zengezur koridoru.
Bakü’den Horadiz kasabasına kadar kara yolu hatları işlek durumunda. Bu hatların Horadiz’den Ermenistan sınırına kadarki kısmının bazı bölümleri Ermenistan işgali döneminde tahrip edildi, bazı bölümleri ise yapılan barajın suları altında kaldı. Dolayısıyla Horadiz’den Nahçıvan Ordubad iline uzanan 166 kilometrelik demiryolu hattı inşa edilecek. Hattın Ermenistan kısmından, Zengezur bölgesinden geçecek 43 kilometrelik bölümünün inşaatı iki ülke arasında sağlanacak nihai mutabakattan sonra başlayacak.
Ordubad’dan, Nahçıvan’ın kuzeyinde bulunan, Türkiye, Ermenistan ve İran’a yakın Velidağ İstasyonu’na kadar ki 158 kilometrelik hat ise kapsamlı tamir edilecek.
Türkiye ve Azerbaycan’ı, Kars’ı, Nahçıvan’a bağlayacak demiryolu hattı projesi de bulunuyor. İhalesi yapılan projenin çalışması yıl içerisinde başlayacak.
Bu projelerin tümü gerçekleştirildiğinde Türkiye ile Azerbaycan arasında yeni ulaşım bağlantısı sağlanacak. Aynı zamanda Türkiye ile Rusya arasında Azerbaycan üzerinden kesintisiz kara ve demir yolu iletişimi sağlanmış olacak.
Zengezur koridorunun hayata geçirilmesiyle birlikte Azerbaycan ile Türkiye arasındaki mesafe kısalacaktır. Ankara’dan başlayan demiryolu hattı Kars’a oradan Nahçıvan’a geçecektir. Zengezur koridoru da tam burada devreye girmektedir. Nahçıvan ile Azerbaycan arasındaki 43 kilometrelik mesafe Zengezur koridoru olarak adlandırılmaktadır. Bu koridor Kafkasya da bölgesel ekonomik iş birliğini geliştirecektir. Ermenistan hükümeti, ülke içindeki fanatik gurupların, siyasi partilerin ajitasyonlarını ekarte edebilirse, Türkiye ve Azerbaycan’la ilişkilerini normalleştirebilirse, bu projeden ekmek yiyebilir. Ermenistan Zengezur koridoru için verdiği sözü yerine getirmez ise bu koridor İran topraklarından geçirilecektir. Kars Nahçıvan arasındaki 224 kilometre uzunluğundaki demiryolu hattının çalışmalarına başlandığı, Türkiye Cumhuriyeti ulaştırma bakanı,TRT Habere yaptığı açıklama dile getirmiştir. Aksi takdirde Ermenistan’ın bölgede yalnızlaşması kaçınılmaz olur. Zengezur Koridoru başta İran olmak üzere; Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti içinde Asya Kıtasında dünya barışına ve dünya ticaretinin gelişimine katkı sunacak bir İpek Yolu projesi olacaktır.
