Iğdır’da Yetişen Ot ve Bitkilerin mucizevi faydaları

 

 

Daha ilk çağlardan beri otlar insanoğlunun yardımcısı olmuştur. İnsan, deneye yanıla kendisine en faydalı bitkiyi bulmuştur. Ekolojik denge içinde bitkiler dünya hayatının devam etmesi için doğal bir unsur olarak canlı hayatında önemli bir yere sahiptir. Bitkiler de canlıdır. Fotosentez için de birinci derecede oksijen kaynağıdır.

İnsanlar için bitkiler hem yiyecek olarak önemlidir hem de hayatta kalmak için gereklidir. İnsanlar bitkilerden birçok amaçla istifade ederler. Nefes alıp vererek başlayan bu hayatta kalma düzeninde yiyecek olarak da tahıl, baklagiller, sebze ve meyveleri tüketirler.

İnsanların hayatları boyunca nefes almak dışında da her alanında olan bitkiler tarım, gıda, hayvancılık, sanayi, ticaret, endüstri gibi alanlarda insanlığın gelişmesi için ham madde olma niteliği taşır. En temel ihtiyaçların giderilmesinde, bilim ve teknolojinin gelişmesinde bitkiler insanlar için vazgeçilmezdi

Bitkiler yeryüzündeki hemen hemen bütün organizmalar açısından temel yaşam unsurudur. İnsan hayatta kalabilmek için yaşamın başlangıcından bu yana devamlı olarak gıda, yakacak, silah, ilaç veya barınak yapımında çevresindeki bitkilerden yararlanmıştır.

Rastlantı sonucu, içgüdülerin veya gözlemlerin yardımıyla hangi bitkilerin neye iyi geldiği belirlenmiş ve bu bilgiler kuşaktan kuşağa aktarılarak devam etmiştir.

Ülkemiz insanının çoğu kırsal bölgelerde yaşadığı için doğal bitkiler ile daima yakın ilişkiler içinde olmuştur. Anadolu’da doğal bitkiler özellikle gıda ve tıbbı amaçla klanlımı oldukça yaygındır.

Doğal ortamda toplanan bitkiler çiğ olarak, kurutularak ve pişirilerek yemekte, hastalıklarda kullanılmaktadır.

Iğdır İli, gerek yükselti durumunun çok farklı olması, gerek dağ, ova ve tuzcul habitatları bir arada barındırması ve gerekse üç ülkeye sınır tek il olması sebebiyle birçok bakımdan Türkiye’nin en ilginç özelliklerine sahip illerinden birisidir.

Iğdır İlinin bir tarafında Türkiye ve Avrupa’nın en yüksek dağı olan Ağrı Dağı yükselirken, diğer tarafta Aras Nehri yatağında bulunan Ova’da her türlü ürün yetiştirilirken, adeta sıcak ve soğuk yan yana gelmektedir. Yüksek rakımlı yayla ve tepelerde ile ovada yetişen bitkiler oldukça fazla ve çeşittedir. Yöre halkı bu imkânı bilinçli bir şekilde kullanmaktadır. Şifa dağıtan doğal su kaynakları bu çeşitliliğe ayrı bir zemin hazırlamaktadır.

Iğdır’ınmerkez ve İlçelerinde bulunan dağlar ve tepelerde adım atmadığım yer kalmadı. Yüksek rakımlarda olağanüstü güzellikte çiçekler mevcuttur. Bunların fotoğrafrını, videolarını aldım. Çiçekler ve bitkiler üzerinde önemli çalışmalar yaptım. Erzurum, Bitlis, Van, Kars, Erzincan vb yerlerde düzenlenen uluıslararası sempozyumlarda Iğdır’ın mücizevi otlarını tanıttım. 

Iğdır yöresinde yemekleri yapılan veya yemeklerde kullanılan ayrıca tıbbı olarak kullanılan ot ve bitkilerden bazıları:

 

 

Bozoğlan 

Genç sürgünleri ve yaprakları kullanılmaktadır. Gıda olarak kullanım amacı ve şekli: genç sürgünleri ve yaprakları ayran aşına veya börek yapılırken içine katılır, haşlandıktan sonra, yumurta veya soğanla kavrularak yemek yapılır. İçinde potasyum, fosfor, kalsiyum, magnezyum bulunur. İlaç olarak yaprakları; kısırlık tedavisinde kullanılır. 

 

Gımıgımı

Kullanılan Kısmı: Genç sürgünleri, yaprakları, gövdesi, meyveleri. Kullanım amacı ve şekli:  Tıbbı yönden meyvelerinden hazırlanan dekoksiyonu gaz söktürücü olarak dâhilen kullanılır. Gıda olarak da genç sürgünleri ve yaprakları çiğ olarak veya yoğurt aşına katılarak, gövdesi soyularak yenilir. Turşulara tat vermek amacıyla kullanılır. Toprak üstü sürgünleri; baharat ve sebze olarak, otlu peynir yapımında gövdesi; gıda olarak kullanılır.  Toprak üstü sürgünleri; gıda olarak çiçekli dallar ve tohum hazmettirici, idrar arttırıcı ve gaz göktürücü olarak kullanılır.  

 

Cacık

Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları bir peynir çeşidi olan ve yörede hazırlanan deri şorunun içine ve yoğurt aşına katılır, yağda kavrularak yenilir. Gövdesi soyularak yenilir. Toprak üstü kısımları hayvanlara yedirilir. 

 

 

Karabaş otu

Mor çiçekleriyle baktıkça içinizi açan karabaş otunun güzel göründüğü kadar vücuda da oldukça faydası var. Karabaş otunun içinde bulunan geraniol maddesinin kansere iyi geldiği bilinmektedir. Kan dolaşımını düzenleyen bu bitki aynı zamanda kan ve damar hastalıklarına yakalanma riskini azaltır. Vücuda enerji veren bu bitki daha zinde hissetmenizi sağlar. Özellikle kendinizi sürekli yorgun ve uykusuz hissediyorsanız karabaş otu daha canlı ve zinde olmanıza yardımcı olabilir.

 

Kekik

Kekik; iştahı açar, sindirimi kolaylaştırır, solucan (kurt) düşürücüdür. Gazı ve idrar söktürür, bağırsakları yatıştırır. Aynı zamanda ter ve balgamı da söktüren kekiğin diğer faydaları: Antibakteriyeldir: Görüşü güçlendirir: Soğuk algınlığı, nezle, boğaz ağrıları ve kuru öksürüğün atlatılmasında yararlı olur. Bronşit, boğmaca ve astım tedavilerinde başarıyla kullanılır. Kemikleri güçlendirir ve daha sağlıklı hale getirir: Anemiyi önlemeye yardımcı olur: Kas ve PMS kramplarına iyi gelir: Kalp hastalıklarını önlemeye yardımcı olur:

 

Aş otu

 

Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları çorbalara baharat olarak katılılır. 

 

Buğa tikanı, Boğa dikeni, Demir tikanı

Gıda olarak; gövdesi soyularak yenilir.   Hayvan yemi; toprak üstü kısımları hayvanlara yedirilir.  Diğer; toprak üstü kısımları evlerin damına, tezeklerin tepesine nazardan korunmak amacıyla konulur. Kökü; hemoroitte, sinüzit ve nezle tedavisinde, çıban olgunlaştırmada, yılan ısırmasında, yara tedavisinde, gövdesi; gıda olarak, toz halinde yara iyileştirici olarak, toprak üstü kısımları; hayvan yemi olarak kullanılır. 

 

Kazayağı, Gazayağı

Gıda olarak; genç sürgünleri ile süt aşı pişirilir, tuzla şorağı konulur ayran aşına katılır, yumurta ile kavrularak yenilir. Genç yaprakları çiğ olarak yenilir

 

Çaşır, Çaşur

 

Tıbbi olarak; toprak üstü sürgünlerinden hazırlanan dekoksiyonu mide ağrılarında, iç hastalıklarda, kadın hastalıklarında, şeker hastalığında sabahları aç karına dâhilen kullanılır. Gıda olarak; toprak üstü sürgünleri haşlanarak yenilir, turşu yapılır, gövdesi soyularak yenilir

 

Baldırgan, Baldırğan

Tıbbi olarak; kurutulmuş gövdelerinden. Hazırlanan dekoksiyonu çay olarak mide ağrılarında kanser hastalarında dahilen kullanılır. Yapraklarından hazırlanan yemekler emziren kadınların sütünü arttırır. Gıda olarak; gövde soyularak yenilir, küçük parçalara ayrılıp kurutularak baharat olarak kullanılır.

 

Kelemkeşir, Kelemekeşir, Kelemenkeşir

Gıda olarak; gövdesi soyularak yenilir, kurutularak saklanır ve baharat olarak çorbalara eklenir. Genç toprak üstü kısımları ayran aşına katılarak pişirilir, kavrularak yenilir. Toprak altı kısımları yenilir 

 

Çobankirpiği, Kirpiği

Tıbbi olarak; genç yapraklarından hazırlanan infüzyonu kolesterolü ve kan şekerini düşürmek çin her sabah aç karına bir su bardağı içilir. Astım, bronşit ve nezlede yapraklarından hazırlanan dekoksiyonunun buğusuna durulur. Gıda olarak; genç yaprakları salata olarak yenilir, turşusu yapılır, ayran çorbasına katılır. Haşlanarak özellikle peynirle yenilir. Kurutularak çorbalara katılır 

 

 Çeren 

Tıbbi olarak; çiçekli dallarından hazırlanan infüzyon karın ağrısında ve idrar arttırıcı olarak kullanılır 

 

Papatya 

Tıbbi olarak; kapitulumlarından infüzyon halinde hazırlanan çay mide ağrısında, soğuk algınlığında, öksürükte, dizanteride, barsak rahatsızlıklarında, mide sancılarında dahilen kullanılır. Kapitulumlarından hazırlanan dekoksiyonu haricen saçlara parlaklık vermek için uygulanır. Karışım f’nin ve karışım ö’nün terkibine girerek hazırlanan infüzyonu soğuk algınlığında dahilen kullanı

 

Darhun, Gohulu yavşan 

Tıbbi; yapraklarından hazırlanan infüzyonu iştahsızlıkta, sindirim rahatsızlıklarında her sabah aç karına 1 bardak içilir.  Gıda; yaprakları kurutularak yemeklere lezzet vermesi için baharat olarak kullanılır.

 

Göybaş, Oğulotu 

Tıbbi olarak; toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyonu kalp kuvvetlendiricisi olarak, astımda, balgam söktürücü olarak, iştah açıcı olarak dahilen kullanılır.

 

 Kötangoparan

Tıbbi olarak; yaprakları ezilerek haricen kan durdurucu olarak kesiklere, yara iyileştirici olarak yaralara haricen uygulanır. Kapitulumlarından hazırlanan infüzyonu hoş kokusundan dolayı iştah açıcı olarak dahilen kullanılır Gövdesi; gıda olarak, toprak üstü kısımları; iştah açıcı olarak kullanılır.  

 

Cızdankuş  

Tıbbi olarak; tamamı yakılarak elde edilen külü saklanır ve dudak uçuklarında haricen uygulanır. Eskiden bitkinin tamamının çarık ile beraber yakılarak elde edilen külünün ıslatılarak kellik tedavisinde haricen kullanıldığı söylenmektedir. Gıda olarak; genç bitki pişirilerek yenilir.

 

Keçimemesi 

Gıda olarak; şişkinleşmiş kökleri soyularak yenilir. Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon hayvanlarda uyuz tedavisinde haricen uygulanır.

 

Yayla çiçeği, Yayla gülü  

Tıbbi olarak; çiçekli dallarından hazırlanan infüzyonu, böbrek sancısında böbrek taşı düşürmek için, idrar arttırıcı olarak dahilen kullanılır Çiçekli dalları; böbrek taşı düşürmek için böbrek rahatsızlıklarında, kulak ağrısında, süs olarak ), çay olarak, mide ağrısında, ülserde, astımda bal bitkisi olarak karın ağrısında, boğaz ağrısında kullanılır. 

 

Kazankulpu, Gazangulpu 

Tıbbi olarak; tamamından hazırlanan dekoksiyon çay olarak şeker hastalığında ve ishalde dahilen kullanılır. Gıda olarak; kökü soyularak çiğ olarak yenilir.

 

Aş yemliği

Gıda olarak; yeni çıkan yaprakları doğranarak çorbalara katılar ve yemek yapılır. 

 

Yemlik, Yelmik  

Tıbbi olarak; genç yaprakları iştah açıcı olarak, şişkinlik giderici olarak, boğazda bir şey kalınca çiğ olarak yenilir ve boğazda kalan şeyi sıyırır, süt veren kadınlar tarafından süt arttırıcı olarak yenilir Gıda olarak; genç yaprakları, çiçek sapları çiğ olarak yenilir. 

 

Dombalan -Adam yemliği  

Gıda; genç toprak üstü ve toprakaltı kısımları yenilir. 

 

Ormadere, Çeren  

Tıbbi olarak; kapitulumlarından hazırlanan dekoksiyonu akciğer rahatsızlığında, soğuk algınlığında, iltihap sökücü olarak, ateş düşürücü olarak dahilen kullanılır. Boya; toprak üstü kısımları kaynatılarak yün ve iplik boyamada sarı renk vermek amacıyla kullanılır.. 

 

Zeze- Acıgıcı, Hapşuruk otu 

Tıbbi olarak; yaprakları kaynatılıp ezilerek haricen romatizma ağrısı olan bölgelere, yaralara konulur. Yapraklarından hazırlanan infüzyonu mide rahatsızlıklarında, iç hastalıklarda, böbrek taşı düşürmek için, iltihap sökücü olarak dahilen kullanılır. Hayvan tedavisi; hayvanlar kanlı ishal olunca kapitulumlarından hazırlanan dekoksiyonu hayvana içirilir. Çocuklar çiçek saplarını koparıp birbirine ekleyerek zincir yaparlar ve boyunlarına takarlar. Çiçek saplarını düdük olarak kullanırlar, üflendiğinde ze-ze şeklinde ses çıktığından bu isim konulmuştur.

  

Kır papatyası, Papatya 

Tıbbi olarak; kapitulumlarından hazırlanan infüzyon mide ağrısında, soğuk algınlığında, öksürükte, ateş düşürücü olarak dahilen kullanılır. Kapitulumlarından hazırlanan dekoksiyonu saçlara canlılık vermesi için haricen uygulanır. Toprak üstü kısımları; hayvan yemi olarak, çiçekleri; mide ağrısında kullanılır. 

 

Zirinç, Kirit 

Tıbbi olarak; meyveleri soğuk algınlığında yenilir. Kurutulmuş meyvelerinden hazırlanan dekoksiyonu şeker hastalığında dahilen kullanılır. Gıda olarak; yaprakları ve olgun meyvesi yenilir. Yaprakları ekşi lezzet vermek için yemeklere katılır. Boya olarak; dalları ve kökü kesilerek yün veya iple beraber kaynatılır ve yünün veya ipliğin sarı renge boyanması sağlanır.

 

Sormuk, Sarısormuk, 

Gıda olarak; çiçeklerindeki balözü emilir. Boya olarak; kökleri kaynatılarak kırmızı boya elde edilir. Kökü; kırmızı boya elde etmek için (yaygın), yara iyileştirici olarak, kabızlıkta, bitki; vajiinal akıntıda, idrar yolları iltihabında, iç hastalıklarda, toprak üstü kısımları; gıda olarak kullanılır. 

 

Cücegözü   

Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları yağda kavrularak yenilir, ayran aşına katılır. Hayvan yemi; toprak üstü kısımları hayvanlara yedirilir. 

 

Gala türpenk. 

 

Tıbbi olarak; gövdesi iştah açıcı olarak yenilir. Gıda olarak; gövdesi soyular ve çiğ olarak yenilir. Hayvan yemi; toprak üstü kısımları hayvanlara yedirilir 

Kuş eppeği 

Tıbbi Olarak; toprak üstü kısımları ezilerek kanayan yaralara kan durdurucu olarak haricen uygulanır. Toprak üstü kısımlarından hazırlanan infüzyonu öksürükte içilir. Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları ayran aşına katılır, kurutularak çay yapılır, salata olarak hazırlanıp yenilir. 

 

 Tere. 

Tıbbi olarak; genç toprak üstü kısımlarını iştah açıcı olarak yenilir. Yürek ağrısına iyi geldiği söylenir. Kadın hastalıkları için kullanılan karışım n’nin terkibine girer. Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları salata olarak çiğ yenilir, ayran çorbasına katılır.

Türpenk 

 Tıbbi olarak; gövdesi iştah açıcı olarak yenilir. Karışım l’nin terkibine girerek dekoksiyonu iltihap sökücü olarak dahilen kullanılır. Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları tuzlanarak yenilir. Gövdesi soyulduktan sonra çiğ olarak yenilir.

 

 Garagile  

Tıbbi olarak; toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyonu kaşıntı önleyici olarak ve egzamada haricen vücut uzuvlarına sürülür.

 

Horoz pipiği 

Tıbbi olarak; yaprakları ezilerek yara iyileştirici olarak haricen uygulanır. Gıda olarak; genç yaprakları pişirilerek bulgur pilavına katılır, yumurta ile kavrularak yenilir.

 

Kızılca, Yabani ıspanak 

Tıbbi olarak; kökünden hazırlanan dekoksiyonu dahilen hemoroite kullanılır. Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları haşlanır ve daha sonra yumurta ile kavrularak pişirilir 

 

Kuş üzümü 

Gıda olarak; meyveleri çiğ olarak yenilir. Yaprakları pişirilerek yenilir 

 

 Salmanca 

Tıbbi olarak; toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyonun buğusuna çocuğu olmayan kadınlar oturtulur (Iğdır; genel). Karışım i’nin terkibine girerek iç hastalıklarda dahilen kullanılır Gıda olarak; genç toprak üstü kısımları yumurta ile kavrularak yemek yapılır. Yoğurt çorbasına katılır. Böreklerin içine kavrularak konulur. Bulgur pilavının içine katılır.

 

Çobançöreği, Çobandürmeği 

Gıda olarak; genç yaprakları çiğ olarak yenilir.

 

Camışgulağı 

Tıbbi olarak; yaprakları deride meydana gelen yaralarda ezilerek yara üzerine konulur. Gıda olarak; genç yaprakları çiğ olarak yenilir. 

. 

Çay çiçeği

Tıbbi yönden; çiçekli dallarından hazırlanan dekoksiyonu hemoroitte, böbrek rahatsızlıklarında, mide rahatsızlıklarında ve ülserde dahilen kullanılır.

 

Çay çiçeği, Çay otu  

Tıbbi; çiçekli dallarından hazırlanan dekoksiyonu hemoroitte, böbrek rahatsızlıklarında, çocuklarda sarılık hastalığında, mide rahatsızlıklarında ve ülserde dahilen kullanılır 

 

Çay otu, Çay çiçeği 

Tıbbi olarak; çiçekli dallarından hazırlanan dekoksiyonu hemoroitte, mide rahatsızlıklarında, ülserde, böbrek rahatsızlıklarında dahilen kullanılır.

 

Gızmemesi 

Gıda olarak; bitkinin tamamı özellikle tepalleri çiğ olarak yenilir.

 

Gurtgulağı, Kurtkulağı 

Gıda olarak; tepalleri çiğ olarak yenilir.

 

Öküzguyruğu 

Tıbbi olarak; kökü kaynatılır, elde edilen suyundan hamur yapılırak iltihaplı yaralara haricen uygulanır. Çiçekli dallarından hazırlanan infüzyonu kalp kuvvetlendirici olarak dahilen kullanılır toprak üstü kısımları hayvanlara yedirilir.

 

Gazangulpu, Kazankulpu 

Gıda; bitkinin genç taban yapraklarından etli sarma yemeği yapılır.

 

Çöl çayı 

Yörede çay olarak en fazla tüketilen ve tercih edilen Salvia türüdür.  Tıbbi olarak; çiçekli dallarından hazırlanan infüzyonu, soğuk algınlığında, şeker hastalığında, mide rahatsızlıklarında, ateş düşürücü olarak dahilen kullanılır. Karışım a’nın terkibine girerek adet sancısında kullanılır.

 

Sancı otu 

Tıbbi olarak; toprak üstü kısımlarından hazırlanan infüzyonu karın ağrısında, gaz giderici olarak ve böbrek sancısında dahilen kullanılır.

 

Dağ çayı 

Tıbbi olarak; çiçekli dallarından hazırlanan dekoksiyonu dahilen soğuk algınlığında, ateş düşürücü olarak dahilen kullanılır.

 

Mereçöyüt, Meleçöyüt 

Gıda olarak; genç sürgünleri kaynatılır ve daha sonra yumurta ile kavrularak yenilir, çorbalara, ayran aşına katılır.

 

Gurtsoğanı, Kurtsoğanı  

Gıda olarak; soğanları ve genç yaprakları çiğ olarak salata halinde yenilir. Yaprakları bulgur pilavına katılır.

 

Haşhaş 

Tıbbi olarak; açmamış çiçek tomurcukları guatr tedavisinde ve iç hastalıklarda çiğ olarak yenilir. Gıda; açmamış çiçek tomurcukları çiğ olarak çocuklar tarafından yenilir.

 

Işgın 

Tıbbi olarak; kökünden hazırlanan dekoksiyonu hemoroit tedavisinde (M, K; genel), tansiyon düşürücü olarak dahilen kullanılır. Gıda olarak; kökünden çay yapılır.

 

Lulpar, Lulupar, Bizbizik 

Tıbbi olarak; çiçek saplarından hazırlanan yemeğin iç hastalıklara iyi geldiği söylenir. Gıda olarak; çiçek sapları bol suda haşlanır, çiçek saplarından hazırlanan yemek. Haşlandıktan sonra elle sıkılarak acı suyu atılır ve mutlaka yoğurtla karıştırılarak yenilir.

 

Gurmut, Hurmut 

Tıbbi olarak; meyvelerinden hazırlanan dekoksiyonu dolaşım sistemi bozukluklarında, şeker hastalığında dahilen kullanılır. Kurutulmuş meyvelerinden yapılan hoşaf kabızlıkta dahilen kullanılır Gıda olarak; olgun meyveleri taze veya kurutularak yenilir. Kurutulmuş meyvelerinden hoşaf yapılır Eşya olarak; odunundan yün eğirmek için kullanılan teşi adlı alet ve yün tarağı yapılır 

 

Kuşburnu, İtburnu 

Tıbbi olarak; kök ve meyvelerinden hazırlanan dekoksiyonu soğuk algınlığında, kuvvet verici olarak, astımda ve böbrek taşı düşürücü olarak dahilen kullanılır Meyveleri ve kökü karışım b’nin terkibine girerek soğuk algınlığında dahilen kullanılır. Gıda olarak; taze meyveleri yenilir, meyvelerinden marmelat, çay, hoşaf, petallerinden reçel yapılır.

 

Koyungözü

Tıbbi olarak; meyvelerinden hazırlanan dekoksiyonu soğuk algınlığında, mide sancısında, hemoroitte, kalp kuvvetlendirici olarak dahilen kullanılır. . Meyveleri karışım b’nin terkibine girerek soğuk algınlığında dahilen kullanılır Gıda olarak; meyveleri yenilir, kurutularak kışın çay olarak kullanılır. Meyvelerinden marmelat yapılır.

 

Isırgan 

Tıbbi olarak; toprak üstü kısımlarından hazırlanan infüzyonu kanserde, astımda, hemoroitte, şeker hastalığında, tansiyonda dahilen kullanılır. Yapraklarından hazırlanan infüzyonu barsak yumuşatıcısı olarak, iltihap sökücü olarak dahilen kullanılır.  Yaprakları; karışım adet sancısında içilir. Tohumlarından hazırlanan infüzyonu sıkıntı giderici olarak, mide rahatsızlıklarında dahilen kullanılır.  Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyonu saçlara parlaklık vermesi için haricen uygulanır. Gıda olarak; toprak üstü kısımları elde tuzla ovuşturulup çiğ olarak, yaprakları bulgurla pişirilerek, ayran aşına katılırak yenilir.